گرده چیست و چگونه به دست می آید؟
 

گرده گل(Pollen)یک سلول نرینه از گیاه است که توان بارورسازی مادینه را داراست و نیز اطلاعات ژنتیکی همان گیاه را در بردارد.این دانه ها به وسیله زنبور عسل کارگر به سلول گیاه ماده می رسد و آن را بارور می کند.گذشته از زنبور،گرده گل از طریق حشراتی چون مورچه،سوسک،پروانه،پشه،مگس و حتی برخی ازپرندگان برروی کلاله مادینه می نشیند؛باد نیز می تواند گرده رابر روی کلاله بنشاندو مادینه را بارور کند.به گل هایی که به وسیله حشرات وجانوران دیگر بارور می شوند،"دگرگُشن"و به گل هایی که به وسیله باد ویا چشمه سارها بارور می شوند،"خودگُشن"گویند.ناگفته نماند گرده هایی که با حشرات به سلول ماده می رسد،ارزش غذایی بیشتری دارند و نیز گرده هایی که باآب و باد جا به جا می شود در بسیاری از اوقات تا مسافت درازی از رستنگاه خوددور می شود.از آنجا که گرده های بادی،ساختمان خاصی دارد با باد جابه جا می شوندولی مقدار کمی ازآنها بر روی مادینگی گل می نشیند پس نقش حشرات واز آن میان زنبورعسل در گرده افشانی بیش از پیش نمود می یابد.
همان گونه که زنبورعسل و برخی حشرات دیگر،زندگانی خودرا وام دار گل ها و گلشن ها هستند؛گل ها نیز زندگی خودرا مدیون حشرات هستند.اگر حشرات ازگرده افشانی دست بکشند نزدیک به هشتاد درصد گل ها ازباروری می مانندو چندی نخواهد کشید که نسل آنها تلف خواهد شد.این نمونه ای از درهم تنیدگی سازه های طبیعت خداداد است که گاه با دخالت انسان ازهم می گسلد!
در سال1964"رودلف یاکوب کانه راریوس"نشان داد که گیاهان نیز دارای دو جنس نرینه و مادینه هستند.بساک گل نرینه با رسیدن ویا باتکانه ای می ترکد وبه هنگامی که زنبور برگل می نشیند تاازآن شهد برگیرد؛دانه های گرده بر پوشش کرکدار او می چسبد.هنوز گلگشت زنبور به پایان نرسیده است؛در ادامه سیر در گلشن،زنبور به روی گل های مادینه هم فرود می آیدو با نشستن بر کلاله گل،لوله گرده به خامه مادینه در می آید وآن را بارور می کند؛دانه گرده دارای دو هسته "رویشی" و "زایشی" است که لوله گرده ازهسته رویشی است.البته مقدار زیادی از گرده های گل را،زنبور عسل کارگر باپاهای نمناک خود ساچمه می کند ودر حفره هایی که سبد نام دارد تا رسیدن به کندو نگاه می دارد؛بیشترینه گرده های مصرفی انسان نیز همین گرده هایی است که از کندو برداشت می شود.
گفتنی است گرده گل،رنگی ویژه همان گل و همان منطقه رستنگاه را داراست ازاین روست که از گرده گل به "شناسنامه گل"تعبیر می کنند و براساس رنگ گرده در می یابند که برای کدامین گل ها است.برای مثال گرده گل اقاقیا به رنگ زیتونی و زالزالک به رنگ زرد است.

ساختار و ترکیبات گرده
 

هنگامی که از گرده و ساختار آن سخن به میان می آید؛نخست بایستی از پوسته گرده گفت.گرده دارای دو پوسته برونی و درونی است؛پوسته درونی خود دارای چندین لایه است که هسته گرده را پوشانده است؛ماده سازنده این لایه ها،سلولز است.پوسته درونی Entineخوانده می شود.
دیگر پوسته گرده که بسیار نیز سخت است،Exineخوانده می شود.سختی اگزین بدان سبب است که این پوسته علاوه بر سلولز ازSporo Polleninnساخته شده است که ماده بسیار سختی در طبیعت به شمار می رود؛به گونه ای که ازآن در پژوهش های فسیل شناسی استفاده می شود.البته بر روی پوسته برونی گرده،حفره هایی دیده می شود که ازآنها جوانه گرده سربرمی آورد؛در جاهایی ازپوسته که این حفره هاهستند سختی پوشش چندان نیست.
درباره ترکیبات گرده نیز باید گفت:پروتئین ها،چربی ها،اسیدهای آمینه،فولیک اسیدها،کارتنوئیدها و ویتامین هااز ترکیبات غذایی این دانه مقوی هستند.
7تا35درصد از ترکیبات گرده را پروتئین فرا می گیرد ازاین رو می توان گفت که هیچ یک ازغذاهای طبیعی که می تواند به مصرف انسان برسد به اندازه دانه گرده دارای پروتئین نمی باشد.پروتئین های گرده بیشتر از گونهGlykoprotehdeاست پس می تواند برای بعضی افراد نسبت به گرده حساسیت ایجاد کند که دراین مورد هم عسل سفارش شده است.

چربی ها از دیگر ترکیبات دانه گرده هستند که 2تا14/4درصد ازترکیبات گرده را شامل می شود.نیز اسیدهای آمینه ازترکیبات غذایی دانه گرده است.اسید آمینه هایHistidin 15درصد،Glutamin 9/10درصد،Lysin 5/70درصد،Trytophan 1/60درصد وMethonin 1/7درصد ازترکیبات گرده است که در ساخت گویچه های قرمز،پیشگیری از تنبلی کبد و مسمومیت،تنظیم میزان قند خون و چربی و...به کار می آید.همچنین دانه گرده دارای ویتامین هایی چون C،B،AوEاست.
دامنه ترکیبات دانه های گرده می تواند متغیر باشد ازاین رو نمی توان گفت که ارزش غذایی و درمانی گرده گل های گوناگون برابر است و همواره ممکن است گرده ها در ارزشمندی با یکدیگر تفاوت هایی هم داشته باشند چرا که گرده را زنبور عسل از گل های گوناگون و ازجاهای گوناگون و در فصل های گوناگون گردآوری می کند ازاین رو برای آن که گرده بتواند پاسخگوی خوبی به نیازهای بدن باشد باید به صورت ترکیبی ازگل های مختلف به مصرف برسد.چنین مصرفی می تواند مارا از تمام داشته های غذایی گرده برخوردار کند.

کاربردهای درمانی و آرایشی گرده
 

در خواص درمانی گرده زنبور عسل آمده است:
"استفاده ازآن[گرده]در پزشکی به خاطر نوسان ترکیبات آن با اشکالاتی همراه است زیرا پزشکان به موادی نیاز دارند که اثرات آنهابه دقت ازقبل قابل پیش بینی باشد تا بیمار به سرعت به فعالیت روزمره خود برگردد...محصولات طبیعی مانند گرده براساس خصوصیات خود فقط در مکان هایی ازبدن تاثیر می کنندکه نقاط ضعف بدن است و اغلب روند تاثیرگذاری طولانی تری دارد.این محصولات به سختی در روند تسریع زندگی فعلی ارزش واقعی خودرا پیدا می کنند.برای اینکه بتوان ارزش واقعی این محصول را در بین مواد غذایی تعیین کردباید گرده های مختلف با ترکیبات کیفی و کمی مشخص را شناسایی و معرفی کرد تابا مصرف آنها،تاثیر بهینه و سریع فراهم شود."

ازاین رو برای آنکه گرده بتواند به عنوان دارو معرفی شود بایستی گرده هارا با هر ارزش غذایی با همدیگر درآمیخت -چنان چه پیش ازاین هم گفته شد-و نیز میزان تاثیر گذاری آنهادر درمان بیماری ها اندازه گیری شود.امروزه در جامعه علمی گاه کتاب ها و مقاله هایی هم نشر می یابد که به کاربرد درمانی گرده می پردازد و با بررسی گرده های تولیدی،بسیاری از افرادی که داعیه تولید گرده با کاربرد های ویژه درمانی دارند را سودجو می خواند.گفتنی است که FDA نیز گرده رابه عنوان دارو برای درمان بیماری خاصی نمی شناسد؛البته نمی توان با دست آویزقرار دادن این گونه مطالب،توان درمانی گرده را به کناره راند بلکه بایستی با تولید گرده با روش بالا،آن را وارد تولیدات دارویی کرد وازآن در درمان بیماری ها سود جست چنان چه داروهایی چونProstaflorو Ofilorexو Zestاز آن فراهم آمده است.
1.ازجمله توان های درمانی گرده بهبود سرطان پروستات و فرونشاندن ورم غده های پروستات است.امروزه بیماری های پروستات(Prostate diseases)از بیماری های فراگیر درمیان مردان است.مردانی که در خوردن گوشت قرمززیاده روی می کنندو هم آنانی که بیش ازاندازه گوشت گاو می خورند به پیشواز سرطان بیضه و یا پروستات می روند.اما استفاده ازگرده زنبور عسل می تواند درپیشگیری و بهبود این بیماری اثربخش باشد.بدن به طور طبیعی و خودکار پروتئین های Inter feronsرا برای مبارزه با ویروس های خاصی تولید می کند؛این پروتئین ها نظام دفاعی بدن راتحریک می کندتا سلول های سرطانی رااز میان بردارد.گرده زنبور عسل هم ازآنجایی که درمیان دیگر پروتئین هاازاین پروتئین نیز بهره داردمی تواند برنظام دفاعی بدن در نبرد باسلول های سرطانی اثری نیکو بگذارد.
همچنین گرده زنبور عسل بر التهاب و تورم غده های پروستات تاثیرات بهبود بخشی داردچنانچه ازبین پنجاه تن که به این بیماری دچار بودند بامصرف دانه های گرده چهل و شش نفر بهبود یافتند.گرده برای پرورش لوله رویشی نیاز بسیاری به عنصر روی داردو ازآنجا که تورم بیضه ها ناشی ازمقادیر کم روی در بدن فرد است؛گرده می تواند فقدان مقدار روی مورد نیاز را جبران کند واز ابتلای فرد بدین بیماری پیشگیری کند ویا آن که بیمار رااز بیماری برهاند.
2.استفاده ازگرده در شادابی پوست نیز نقش بسزایی داردو می تواند باجوش های صورت مبارزه کند برخلاف بعضی کرم های آرایشی که خود سبب بروز جوش های چربین درپوست می شوند.برای مبارزه با جوش های چرکین(سعفه)و چربین،راه هایی اندیشیده شده که استفاده ازگرده ازبهترین این راه هااست."جوش های چرکین"،جوش هایی خارش آورهستند که با سرخ رنگی برپوست نمایان می شود این گونه از جوش هابیشتر در سر،سربر می آورد."جوش های چربین"یا چربیدانه ها از انباشت چربی در پیازکی مو بوجود می آیدو در بین مردم به غرور جوانی شناخته شده است.

گرده در شادابی و تازگی پوست تاثیر بسزایی دارد.نزدیک به هفت هزار و هشتصدسانتی متر مربع ازبدن مارا پوست فرا گرفته است.بافت پوست ازدو لایه برونی بَشَرِه و درونی جلدساخته شده است.بشره خود از دو لایه درونی و برونی تشکیل یافته است که در لایه برونی تنها سلول های مرده و شاخی شکل وجود دارد و درلایه درونی سلول های زنده و تازه بوجود می آید؛سلول های شاخی شکل فرو می ریزد و سلول های تازه و نو جای آنهارا می گیرد ازاینرو پوست بدن همواره شاداب می ماند.گرده نیز ازآنجایی که تولید سلول های تازه را در لایه درونی بشره شتاب می بخشد برای شادابی پوست بسیار توانمند است.
3.گرده همچنین در کاهش وزن بدن موثراست.چاقی ویا Obesity از پدیده های رایج در عصر ماست.بسیاری ازانسان ها با زیاده وزنی درگیرند اما تنها شمار کمی ازآنها به کاهش وزن می پردازند وازآن میان هم عده بسیار کمتری برکاهش پافشاری می کنند وشمار زیادی در زیر بار توانفرسای نظام غذایی نمی توانند طاقت بیاورند.چاقی گاه یک بیماری شناخته می شودو آنگاه است که می تواند پیامدهای نگران کننده ای برای فرد به دنبال داشته باشد که فشارخون،سکته قلبی،درد کیسه صفرا و سختی درمان بیماری های گوناگون ازجمله آنهاست.حکیم بوعلی سینا می نویسد:
"چاقی خارج از اندازه طبیعی و به افراط بلایی است...شاید ناخودآگاه رگ بترکد و بگسلد و شخص چاق را به گورستان بفرستد.چاقی بدون معنی مردباشد یازن،اگر بیمار گردد مشکل معالجه می شود،زیرا دارو به زحمت از رگ ها می گذرد وبه جای درد می رسد.این افراد اگر بیمار می شوند به زودی احساس نمی کنند که بیمارند؛زیرا نیروی حاسه شان ناتوان است."
گرده می تواند غذای کافی در خون تزریق کند و ازفعالیت چندباره مرکز گرسنگی درمغز انسان بازدارد.گرده اشتها راکاهش می دهد اما ازتوان و نیروی جسمانی نمی کاهد بلکه برآن می افزاید.گرده ازآنجا که دارای اسیدآمینه Lysinاست می تواند باتجزیه چربی های انباشت شده در بدن از وزن زائد بکاهد ازاین رو بهره از گرده زنبورعسل برای زیاده وزن ها ونیز ورزشکاران می تواند بسیار ثمربخش باشد.

ازدیگر کاربردهای درمانی گرده زنبورعسل می توان به خونسازی و رشد،افزایش عمر،کاهش قند خون،حساسیت زدایی،مبارزه با یبوست و خشکی مزاج،سهولت دفع ادرار در مردان،تنظیم عملکرد روده و ترک سیگار اشاره دارد.

پی‌نوشت‌ها:
 

1.کیسی راگویندکه حاوی گرده گل است.(Anther)
2.زنبورعسل نیز مانند سایرحشرات،دارای شش پااست که در جفت پایانی آن حفره هایی به نام سبد تعبیه شده است.
3.در اهمیت پروتئین باید گفت:پروتئین برگرفته از واژه ای یونانی به معنای نخست است.شاید بدان سبب آن را چنین خوانده اند که نخستین و مهم ترین نیاز غذایی یک موجود زنده تشخیص داده شده است.
4.گردآوری گرده برخلاف شهد در تاثیر ازفصول گوناگون کاهش نمی گیرد.
5.سعادتمند،جواد،دارایی،شهروز،خواص درمانی گرده زنبورعسل،انتشارات نوپردازان،بخش چهارم،فصل8،ص85.
6.نک:
Malcom T.Sanford. Producing Pollen. University Of Florida. Institute Of Food and Agriculturul Sciences. Retrieved On 2007/8/30. document Eny 118.
7.نک:
http://aent. persianblog. ir/1384/8
8.ابن سینا،قانون درطب،ترجمه عبدالرحمن شرفکندی،انتشارات سروش،ج هفتم،بخش هفتم،گفتار چهارم،ص215و216